“Transparency İnternational”ın  hesabatında özünü ifşa edən məqamlar

“Radikal”  müxalifətin tribunası rolunda çıxış edən  “Turan” TV-nin  “Söz arası” proqramının 9 yanvar tarixli buraxılışında  bir nüans var: Avropa Birliyindəki keçmiş təmsilçi, “qiyamçı səfir” kimi tanınan   Arif Məmmədov özünün anti-hakimiyyət iddialarına  haqq qazandırmaq üçün “sübutlar”  axtarır. Deyir ki, 2016-cı ildə   Avropa İttifaqının  “vacib şəxs”lərindən biri, “intellektual səviyyəli siyasi təhlilçi”  ilə görüşüb. Keçmiş diplomatın adını çəkmək istəmədiyi həmən  “siyasi təhlilçi”  Azərbaycandakı durum barədə mülahizələri dinlədikdən sonar deyib ki,  “yaxın 2 il müddətində Azərbaycanla bağlı  heç nə gözlənilmir”. Ardınca vurğulayıb ki,  yaxın  2 il müddətində, yəni  2017-2018 –ci illərdə   Ermənistanda durum pisləşəcək, dəyişiklik olacaq. Yalnız ondan sonar, yəni Ermənistanda yeni düzən qurulandan sonar, Qərb təşkilatlarının diqqəti Azərbaycan üzərində fokuslaşacaq:  “Beynəlxalq basqılar arta və  Azərbaycan üzərində cəmləşə bilər”. Arif Məmmədov da 2019-cu ilin yanvar ayında deyir ki, “proqnozun bu qədər dəqiq çıxmasından heyrətlənib”: “Həqiqətən də Ermənistanda dəyişiklik oldu, indi də Azərbaycana qarşı beynəlxalq basqılar çoxalır, durum pisləşir”.  Amma  “qiyamçı səfir”  ya bilərəkdən, ya da bilməyərəkdən izaha ehtiyacı olan bəzi məqamların üzərindən “sükutla keçir”.  Demir ki,  əgər 2 il sonar baş verəcək  hadisənin adı, mahiyyəti, tarixi dəqiqliklə təsvir edilirsə, hətta saatına, dəqiqəsinə qədər vurğulanırsa,  bu, artıq  siyasi proqnoz deyil, kəşfiyyat məlumatıdır,  planı cızılmış proqramdır. Beləcə, Arif Məmmədov  mənsub olduğu keçmiş komandanı  tənqid etmək istəyərkən, əks nəticə alınır: etiraf edir ki, bütövlükdə Cənubi Qafqaza, onun da tərkibində Azərbaycana istiqamətlənmiş bir proqram var. Müəlliflər yerli şəraiti, milli maraqları nəzərə almadan, nəyin hesabına olursa-olsun, öz  proqramlarını  gerçəkləşdirmək istəyirlər və indiki basqılar da bunun nəticəsidir.  Baxaq, Azərbaycanda qəfildən bir Mehman Hüseynov olayı meydana çıxır. Azərbaycan Prezidenti olaya müdaxilə edir, problem  çözülür, işlər yoluna qoyulur. Amma nə Avropa Parlamenti, nə “Washington Post”,  nə də  ABŞ Konqresinin Helsinki komissiyasının ermənipərəst təmsilçiləri susmaq bilmirlər. Fotobloqçu üzərində fokuslaşan,  əslində Azərbaycana təzyiq üçün qurulan bəyanatlar, açıqlamalar bir-birinin ardınca düzülüb. Nəhayət, Mehman Hüseynovun videomüraciəti yayıldı, adam öz dili və görüntüləri ilə durumun fərqli olduğunu nümayiş etdirdi, “beynəlxalq təşkilatları” rəzil duruma saldı, Azərbaycanı tənqid etmək üçün qondardıqları bəhanəni  onların əllərindən aldı. Amma onlar yenə də dayanmırlar, indi də başqa variant işlədirlər.  Qərb dairələrinin siyasi sifarişlərinin icraçılarından daha biri, “Transparency İnternational” prosesə qatılıb. Təşkilat yanvarın 29-da illik hesabat yayıb və   “Azərbaycanı korrupsiya səviyyəsinə görə dünyanın 180 ölkəsi arasında 152-ci yerə” layiq görüb.  Təşkilat hesabatında qeyd edir ki, “son beş ildə Azərbaycanda korrupsiya səviyyəsində müsbət dinamika müşahidə olunub. Amma ötən il ölkədəki mənfi proseslər aşkar edilib”. Guya ki, bu “bir ildə ortaya çıxan məqamlara görə”  də Azərbaycanın adını nə az-nə çox, birdəfəyə  50 pillə geri atıb?! Bəli, ötən 5 il yaxşı olub, özləri də etiraf edirlər, ndi də yaxşıdır. Sadəcə indi  Arif Məmmədovun dili ilə desək, “Aİ siyasi təhlilçisinin”, reallıqda isə,  avropalı kəşfiyyatçının  dediyi məqam yetişib. Təbii ki,  “Transparency İnternational” da bu kampaniyaya qatılmalı, öz hesabatını uyğunlaşdırmalı,  “Washington Post”,  Avropa Parlamenti, ABŞ Konqresinin Helsinki komissiyasının ermənipərəst rəhbərliyi ilə eyni cərgədə görünməlidir. “Transparency İnternational”ın hesabatının qondarma olduğunu, yalançı faktlar üzərində, siyasi konyekturaya uyğun qurulduğunu  ifşa edən daha bir nüans var.  Korrupsiya İndeksində Ermənistan 105-ci yerdə, yəni Azərbaycandan 47 pillə önə çəkilib. Amma bütün dünya bilir ki, 2018-ci ildə Ermənistanın hakim komandasının çoxsaylı  üzvləri, keçmiş prezident Köçəryan da daxil olmaqla, həbsə atılıblar. Barələrində  korrupsiya hallarına görə ittihamlar da var. Deməli, ermənilər özləri “bizdə dövlət başçısı səviyəsində korrupsiya cinayətləri var” deyirlər, “Transparency İnternational” isə onları “korrupsiya cinayətlərinin azlığına görə “ hörmətli pillədə yerləşdirir. Bu, nə məntiq, nə obyektivlikdir?

Bu halda təbii sual yaranır: xalq misalında deyildiyi kimi, “biri ayda,  biri çayda yerləşən” bu təşkilatları, “Transparency İnternational”ı, Avropa Parlamentini, “Washington Post”u,  Helsinki komissiyasını və sairi   toplayıb bir xətt ətrafında düzən, təşkilatlandıran, sinxron fəaliyyətə sövq  kimdir, Azərbaycanda nə marağı  var?

“Transparency İnternational” fərqli davrana bilərdimi?

Müşahidələr göstərir ki, bənzər  proqramlar Qərb, daha doğrusu, ABŞ texnoloqları tərəfindən dəfələrlə icra edilib. Məkan və məqsəd fərqli olsa da, texnologiya bənzərdir.  Faktlar sübut edir ki, ABŞ 2-ci Dünya Müharibəsindən ötən 70 il müddətində  Avropa məkanını, o cümlədən, nüfuz dairəsində olan digər dünya dövlətlərini  belə mexanizmlərlə idarə edib: ABŞ-ın bu yerlərdə  maraqları təhlükəyə düşəndə, yaxud, hansısa yeni situasiya yetişəndə  “beynəlxalq QHT-lər”in, “donor institutların, “dövlətlərarası təşkilatların”, həmçinin,  ayrı-ayrı  dövlətlərin ərazisində zaman-zaman təşkilatlandırılmış “5-ci kalon” təmsilçilərinin   “prinsipiallıq duyğusu” da baş qaldırır, sinxron canlanma başlayır. ABŞ-ın təsir dairəsində olan “vətəndaş cəmiyyəti institutları” vasitəsilə səfərbər olunan cəmiyyətlər milli hökumətləri fakt qarşısında qoymaqla, onları güzəştlərə sövq edə bilirlər. 

Bu cür proqramların işlək halda saxlanılması üçün ABŞ-da tam bir dövlət mexanizmi yaradılıb. Avropada yüzlərlə “milli QHT”-lər var ki, adları  Avropalı, ürəkləri  Amerikalıdır. Nümunə olaraq bir misal göstərək:  Böyük Britaniyanın məşhur QHT-ləri sırasından   dünyaya beynəlxalq statuslu təşkilat kimi təqdim etdikləri arasında Artikl-19 ilk cərgədə dayanır.   Bu təşkilat Böyük Britaniya QHT-si olaraq digər ölkələrdə, o cümlədən, Azərbaycanda da çoxlu  layihələr icra edib, vətəndaş cəmiyyəti institutlarına  nüfuz edib.  Bəs Artikl-19-un üzdə olan simaları kimdir? “Üzdə olan fiqur” məsələsi zamana bağlı bir haldır: maraq hansı ölkə üzərində cəmlənirsə, o ölkəni yaxşı bilən şəxs tapılıb üzə çıxırılır, təşkilatın təmsilçisi kimi təqdim edilir. 2012-2015-ci illərdə təşkilatın “aparıcı fiqurlarından biri”   Rebeka Vinsent olub. Amma Rebeka Vinsent ABŞ vətəndaşıdır. O, Azərbaycanda ABŞ səfirliyində çalışıb. Sonradan ən böyük antiAzərbaycan kampaniyalardan birinin, 2012-ci ildə fəallıq göstərən Azərbaycan üzrə Beynəlxalq Əməkdaşlıq Qrupunun koordinatoru olub. Bu qrupu isə  Artikl-19-un təmsilçisi qismində formalaşdırıb. Deməli, təqribən belə bir təsvir yaradılır ki, Britaniya təşkilatları anti-Azərbaycan kampaniya keçirirlər, amma işin arxasından ABŞ çıxır. Artikl-19-u, Rebeka Vinsenti bir nümunə olaraq dedik, Azərbaycan cəmiyyəti onları yaxşı tanıdığı üçün. Belə təşkilatlar və şəxslər onlarla, yüzlərlədir. “Transparency İnternational” da bu sıradadır. “Transparency İnternational”ın bu cür siyasi sifarişləri icra etməsi faktı dəfələrlə sübut olunub.

Bu “beynəlxalq QHT-lər” əsas vəsaiti National Endowment for Democracy (NED) və buna bənzər digər ABŞ donorlarından alırlar. Hansı ki, onların da büdcəsi USAİD vasitəsilə ABŞ Dövlət Departamentinə bağlanır.  Kələfin ucu elə dolaşdırılıb ki, sonuca çıxmaq hər kəsə nəsib olmasın.  Yəni, Avropada, o cümlədən, bölgəmizdə   cərəyan edən  proseslərin bilavasitə ABŞ-dan idarə edilməsi aydınlaşmasın. Beləki, ABŞ özünü bu hadisələrdən bir qədər kənarda qalmış kimi göstərir, əvəzində isə Avropa ölkələrini hədəfə çevirir.  Bütün proseslərə təsirini Avropa mediası, Avropa QHT-ləri  vasitəsilə göstərir. Bütövlükdə Avropa məkanı ABŞ-dan idarə olunan QHT toruna bükülüb ki, Azərbaycan üzərində oynanılan oyunlar, bu sxemin aydın dərk edilməsinə yardım göstərir.

ABŞ-ın Avropanın təkcə QHT sektorundan deyil, bu məkanda yerləşən beynəlxalq təşkilatlardan, xüsusən, dövlətlərarası təşkilatlardan da istifadə etdiyi faktı ortadadır.  Proseslərdə Avropa Parlamenti, ATƏT- kimi qurumlar, onların ayrı-ayrı strukturları da var. 2015-ci ildə ATƏT-də Azərbaycan əleyhinə kampaniyaya ABŞ-ın ATƏT-dəki nümayəndəliyinin rəhbəri Daniyel Boyenin rəhbərlik etdiyi faktını, yəqin ki, hər kəs xatırlayır.

Maraq nədir?

Dünyada təkqütblü düzən dönəmi sona yetir. ABŞ-ın on illər ərzində qurduğu sistem dağılır. Rusiya-Türkiyə-İran, Çin, Avropa birlikləri kimi yeni formatlar,  güc mərkəzləri formalaşır. Bu mərkəzlərin hər biri  inkişaf etmək  üçün müxtəlif formatlı, siyasi, iqtisadi, sosial-mədəni proqramlar tətbiq edirlər.  Azərbaycan strateji baxımdan   elə mövqedədir ki, bu proqramlardan hər birinə qatıla, onlar üçün töhvə verə bilər. Bəs ölkəmizin özünün milli  marağı nədir? Bu milli marağı masaya yatırmaması üçün ölkəmizə qarşı ciddi basqı var. Görünən budur.

Müşfi Ələsgərli

İndi  “meydan sulayan liderlər”  “Qara Yanvar” günlərində meydanı niyə başsız  buraxdılar?

Müqəddəs dəyərləri siyasi maraqlara alət edənlər

Milli Azadlıq Mücadiləsinin  pik nöqtəsi sayılan “20 Yanvar Şəhidliyi”nin  ildönümüdür.  Hadisənin üzərindən  29 il keçməsinə baxmayaraq, heç nə dəyişməyib; bu gün də eyni həyəcan, eyni izdiham yaşanır: xalq “Şəhidlər xiyabanı”na axın edir, milli istiqlal uğrunda canını fəda etmiş  insanlara öz ehtiramını göstərir, ölkə prezidenti xiyabana gələrək  müqəddəs andını təkrarlayır.  

Amma  29 il müddətində dəyişməyən təkcə xalqın “20 Yanvar Şəhidliyi”nə olan  ehtiramı, inamı, Heydər Əliyev siyasi kursunun davamçısı olan prezidentin  bu hadisəyə münasibəti deyil. Dəyişməyən bir məqam da var:  90-cı illər müxalifətinin eyni xarakterdə qalması, “20 Yanvar”la bağlı  eyni davranışları təkrarlaması. İki gün öncə, yanvarın 19-da özünü “Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası” adlandıran təşkilatın kordinatorluğu ilə mitinq keçirilib. Yasamal rayonundakı idman-sağlamlıq kompleksinin stadionunda  2800 nəfərin iştirakı ilə keçirilən toplantını  formatına görə “müxalifətin birləşmiş mitinqi” adlandırırlar. Çünki yeddi  partiya və təşkilatın birgə tədbiridir.  Adını nə qoyurlarsa qoysunlar, mahiyyət dəyişmir;  19 yanvar mitinqində “lider” kimi təqdim olunan,  tribunaya çıxıb alovlu nitq söyləyən şəxslər  həmən şəxslərdirlər: 90-cı ilin 20 yanvarında xalqın azadlıq ehtirasından sui-istifadə edənlər, həmən anda özünü “lider” kimi göstərib  yanlış qərar verənlər, qırğın törətmək, azadlıq hərəkatını boğmaq üçün bəhanə axtaran SSRİ rəhbərlərinə səbəb verənlər, qırğın törədiləndə isə heç birinin burnu qanamayanlar, qorxusundan  qaçıb gizlənənlər, həftələrlə üzə çıxmayanlar, xalqı, hərəkatçıları başsız buraxanlar, ölüsünə, şəhidinə sahib çıxmayanlar! Statusları  dəyişməyib, onda da müxalifət idilər, bu gün də müxalifətdirlər. Xarakterləri də dəyişməyib: yenə də xalqın müqəddəs duyğularından, müstəqillik istəyindən,  şəhidlik zirvəsindən öz məqsədləri üçün sui-istifadə edirlər. Mitinqdə qərar qəbul ediblər ki, bir gün sonra-20 yanvar tarixində “Şəhidlər xiyabanı”nın ziyarətinə  birgə getsinlər. Xiyabana getmək üçün birləşmək, güc göstərməkmi lazımdır?! Nə məqsəd güdürlər bununlar, ayıb deyilmi? Nəticə çıxır ki, məqsəd  “Şəhidlər xiyabanı”nı ziyarət etmək deyil,  özlərini nümayiş etdirməkdir. 2-ci ildir ki, eyni taktikadan istifadə edirlər. Ötən il də “Şəhidlər xiyabanı” ziyarətini özlərinin mitinqinə, nümayişlərinə çevirmək istədilər. 20 Yanvar ildönümü bir yanda qaldı, xəbər gündəmini  “müxalifət liderinin Şəhidlər xiyabanını ziyarətinə mane törədildi” formatına dəyişdilər. Dünənki davranışları da eyni oldu: Xiyabanı ziyarət edərkən  insident yaratmağa, özlərini göstərməyə çalışdılar. Sonra da sosial şəbəkələrdə bunu kampaniyaya çevirdilər.

Tarixin səhifələnməsi göstərir ki, bunlar nəinki 1 il öncə, hətta 29 il öncə də bənzər hərəkət ediblər. 90-cı ilin 19 yanvarda küçələri gəziblər, xalqı rus tanklarından qorxmamağa çağırıblar, amma qırğınlar başlayanda önə çıxan, yol göstərən, canını fəda edən “lider” tapılmayıb, meydan başsız buraxılıb. Cəsədləri küçələrdə qalmış şəhidlərə də sahib çıxmayıblar.

Siyasi davranış üçün Heydər Əliyev nümunəsi

Əgər ümummilli lider Heydər  Əliyev çeviklik göstərib dərhal bəyanat yaymasaydı, Qorbaçovun “Bakıda islamçı ekstremistlər zərərsizləşdiriliblər” bəyanatı dünya ictimai rəyində oturuşacaqdı. Yaxşı ki, 90-cı ilin həmin o faciəli günlərdə görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyev bütün riskləri göz önünə alaraq Moskvada Azərabaycanın nümayəndəliyinə getmiş, brifinq keçirmiş, bəyanatla çıxış edərək İttifaq rəhbərliyinin, şəxsən SSRİ Prezidenti Mixail Qorbaçovun hərəkətlərini qınamışdı. Heydər Əliyevin bu cəsarətli addımı  faciə yaşayan xalqın dərdini az da olsa yüngülləşdirdi, Moskva rejiminə qarşı nifrəti  artırdı, milli müstəqillik uğrunda mübarizəyə təkan verdi.

Heydər Əliyevin bu addımı  Qorbaçov komandasının  20 yanvar olayları ətrafında qurduğu qondarma ideoloji düsturu dağıda bilmişdi. Qorbaçovun bəyanatında belə tezis vurğulanırdı ki, “SSRİ-dən ayrılmaq və onun əsasında İslam dövləti yaratmaq uğrunda separatçı hərəkat fəaliyyət göstərib” və SSRİ qoşunları guya həmən islamçı ekstremistləri zərərsizləşdirib.

Bəs o zaman Bakı küçələrində, meydanlarda canını tankların altına ataraq müstəqillik uğrunda fəda etmiş Şəhidlərin toplanılmasında, dəfn edilməsində kimlər iştirak etdi?

Şeyxülislam örnəyi

Bu missiyanı da yalançı hərəkat  liderləri deyil, xalqın öz təşəbbüsü ilə formalaşdırılmış qurumlar və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri, Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə  həll etdi. Şəhidlərin dəfninin təşkili üçün Qüdrət Əbdülsalamzadənin koordinatorluğu ilə “Dəfn komissiyası” da formalaşdırılmışdı. Amma “Şəhidlərin dəfni” texniki yox, siyasi proses idi: onların statusları tanınmalı, dəfn üçün xüsusi yer müəyyənləşdirilməli, Bakıdakı fövqəladə vəziyyət komendantı və SSRİ rəhbərliyi ilə razılaşma əldə edilməli idi. Bu missiyanın uğurla tamamlanması  Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadənin  incə siyasi manevrlərinin nəticəsi idi. O, 1990-cı ildə 20 yanvar faciəsindən sonra SSRİ rəhbəri  Mixail Qorbaçova, həmçinin,  BMT-nin o vaxtkı  Baş Katibi Peres de Kuelyerə, eləcə də bütün dövlətlərin və dinlərin başçılarına müraciət ünvanlayaraq, Bakı qırğınlarının mahiyyətinin açılmasına yardım göstərmişdi.

Dövrün təhlilçilərinin yazdıqlarına görə, faciə yaşanan günlərdə respublikaya rəhbərlik edən şəxslərin qorxudan postlarını buraxıb qaçmalarını  bəhanə edərək, SSRİ rəhbərliyi Hacı Allahşükür Paşazadəyə təklif edir  ki, respublikaya rəhbərliyi öz üzərinə götürsün.  Şeyx dərhal anlayır ki, bu, Sovet təhlükəsizlik orqanlarının  hiyləgər  planıdır. Məqsəd bir tərəfdən  faciə yaşamış xalqda  dini liderə olan inamı öldürmək, digər tərəfdən dünyaya “Azərbaycanda islamçı ekstremistlər hakimiyyətə gəldi” düsturunu isbatlamaq olub. Nəticə etibarilə, Azərbaycana qarşı zorakılığı davam etdirmək üçün  əl-qolları açılacaqdı.  Şeyxin qətiyyətlə imtina etməsi Qorbaçov komandasını daha bir məğlubiyyətlə baş-başa qoyur.

 Bu motiv hakimiyyətə gəlmək naminə hər şeylə razılaşanlara, “şəhidləri ziyarət” aksiyasını özlərinin siyasi şousuna çevirmək istəyən “liderlərə”  örnəkdir.

Müşfiq Ələsgərli

və ya Mehman Hüseynovu Avropa Parlamenti üçün hollandiyalı fotobloqqerlərdən fərqli edən nədir?

Avropa Parlamentinin diqqət yetirməli olduğu proseslər

Arxiv axtarmağa ehtiyac yoxdur: Avropa İttifaqı ölkələrində “media azadlığı”nın durumu  barədə təsəvvür formalaşdırmaq üçün gündəlik yaşanan hadisələrə nəzər salmaq bəs edir.  2019-cu ilin ilk  18 günündə baş verənləri ciddiyə almaq  kifayət edir ki, Avro Parlamentinin üzvləri  təşvişə düşsünlər, həyəcan təbili çalsınlar, öz ərazilərində  peşəkar medianın xilası üçün addımlar atsınla.

Yanvarın 15-də Berlində radikal sağçı qrupun üzvləri ölkənin parıcı KİV-lərindən  “Tageszeitung”  (TAZ), “Frankfurter Rundschau”, və “ARD Hauptstadt”ın  jurnalistlərinə hücum ediblər.  Hücumlar son dövrlər  intensiv xarakter aldığı üçün ciddi narahatlıq yaradıb. Almaniya Jurnalistlər Birliyinin (DJU)  rəhbəri xanım Kornelia Berger bildirib ki , bu hücumlar Almaniyada jurnalistlərin  hansı  vəziyyətdə işlədiklərinin real göstəricisidir: “Bu, Almaniyadakı media azadlığınının durumunun göstəricisi və  azadlığa qarşı olan basqıların göstəricisidir. Dövlət qurumlarının biganəliyi belə insidentləri stimullaşdırır. Dövlət qurumları  bu hücuma öz etirazlarını bildirməli və belə hallara artıq son verilməsi üçün əllərindən  gələni etməldirlər”. Təşkilat təmsilçisi təəssüflə qeyd edib ki, oxşar hücumlar Almaniyadan əvvəl İtaliya və Fransada da qeydə alınıb və getdikcə ağır bir prosesə çevrilir. .

Yanvarın 14-də isə Hollandiyada  müstəqil  fotojurnalistlər  və fotobloqqerlər (yəni, Mehman Hüseynovun bənzərləri) özlərinə qarşı olan neqativ münasibətə etiraz olaraq bəyanat yayıblar.  Onlar işləmək üçün şəriat yaradılmasını, həmçinin, normal əməkhaqqı ilə təmin olunmalarını istəyirlər. Müstəqil fotojurnalistlərin və fotobloqqerlərin  hüquqlarını müdafiə edən həmkarlar təşkilatları (NVF və NVJ)    Hollandiyanin müvafiq qurumlarına müraciət edərək müstəqil fotojurnalistlərin heç olmasa ciddiyə alınmalarını, onlarla dioloq şəraiti yaradılmasını, dinlənilmələrini  istəyiblər.

İttifaq özlərinə qarşı laqeyd, sayqısız münasibətə etiraz olaraq yanvarın 25-də aksiya keçirməyi planlayırlar. Artıq 300 yaxın media nümayəndəsi bu aksiyalarda iştirak edəcəyini təsdiqləyib.

Yanvarın 11-də  isə Myanmarda “Reuters”in 2 jurnalistindən hər birinə  7 illik həbs cəzası verilib. Onlar araşdırma apardıqları üçün şərlənərək tutulublar.

Yanvarın 5-də 20 nəfər fransalı jurnalist məhkəməyə müraciət edərək  haqlarının qorunmasında yardım istəyiblər. Bəlli olub ki, 2018-ci il  dekabrın 8-də Parisdə  “Sarı jiletlilər”in  aksiyasını izləyib report hazırlamaq, güc strukturlarının  insanlara qarşı vəhşiliklərini lentə almaq istəyərkən, onların imkanları məhdudlaşdırılıb;  polis çəkiliş aparan jurnalistlərin  nadir çəkilişlərini zorla əllərindən alaraq məhv edib, özlərinə fiziki xəsarət yetirib”.  Fransa Jurnalistlər Sendikası dekabrda aksiya keçirərək “jurnalistlərin  vəzifələrini yerinə yetirmək üçün bütün imkanlarının  məhdudlaşdırıldığını” elan etmişdi.

Gözardı edildiyi üçün təhlükəli hal alan proseslər

Avropa  jurnalist təşkilatları tərəfindən hazırlanan  statistik məlumatlar göstərir ki, medianın durumu  Avropanın mərkəzində, xüsusən, Fransada, Almaniyada, Hollandiyada, Avstriyada, Polşada son illər pisləşməyə doğru gedir. Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrdə son 5 il müddətində 13 nəfər jurnalist qətlə yetirilib ki, bunlardan 8 nəfəri Fransanın payına düşür (1 nəfər Bolqarıstan, 1 nəfər Slovakiya, 1 nəfər Danimarka, 1 nəfər Malta, 1 nəfər Polşa, 8 nəfər Fransa).

Bununla paralel olaraq, media mühitini ağırlaşdıran, jurnalist imkanlarını məhdudlaşdıran yeni qanunlar yaradılır. 2018-ci ildə Avropanın əksər ölkələrində xəbər istehsalçılarının kütləvi aksiyaları keçirilib.  Polşada, Avstriyada bəyanatlar formasında ictimailəşdirilən  problem   Macarıstan, Litva, Serbiada kütləvi aksiyalar formasında təzahür edib. 2019-cu ilin ilk günlərində də davam etdirilən bu aksiyaları avropalı həmkarlarımız  “Qul qanunu”na etiraz şüarları ilə keçirirlər. Onlar  “İctimai yayım” haqqında qanuna son dəyişiklikləri  belə dəyərləndirirlər. Media təmsilçiləri hesab edirlər ki, hakimiyyətlər ictimai yayım sektorunu inhisara alır, ifadə azadlığını məhdudlaşdırırlar. Redaksiya müstəqilliyi, jurnalist toxunulmazlığı, ifadə azadlığı meyarları məhdudlaşdırılır. 

Bənzər faktlar kifayət qədər olsa da, əlavə sıralamaya lüzum yoxdur. Normalda Avropa Parlamenti  bunlardan hər birinə diqqət yetirməli, müzakirələr açmalı, aradan qaldırılması üçün addımlar atmalı idi. Çünki, redaksiya müstəqilliyi, jurnalist toxunulmazlığı, ifadə azadlığı  “Avropa dəyərləri” üçün meyardırlar.  “Avropa dəyərləri” sırasında ilk yeri söz azadlığı tutur və ifadə azadlığının indiki məhdudlaşdırılması demokratik azadlıqların sürətlə itirilməsi kimi assosasiya olunur. Beynəlxalq təşkilatların ümumi rəyi budur ki, “Avropada  mətbuat azadlığının səviyyəsi son 13 ildə ən aşağı həddə düşüb”.

Maraqlıdır, Avropa Parlamentinin üzvləri  bu qədər hadisəni, bu qədər bəyanatı, çağırışı görmürlərmi? Nədən bu hadisələrdən heç birini ciddiyə almır,  hər hansı müzairə keçirilmir, mövqeyini  açıqlamır?

Paradokslar

Paradoksal haldır ki, Avropa İttifaqının  strukturları,  Avropa Parlamenti  öz tərkibində olan  ölkələrdə baş verən bu proseslərdən  heç birinə  reaksiya verməyib, müzakirə keçirməyib, problemlərin aradan qaldırılması üçün hər hansı  addım atmayıb. Əvəzində  AP, nə qədər qəribə olsa da,  Azərbaycana “diqqət yetirib”,  yanvarın 17-də fotobloqqer Mehman Hüseynovun məsələsini müzakirəyə çıxarıb,  Azərbaycan hökumətindən onun dərhal azad olunmasını tələb edən qətnamə qəbul edib.

Növbəti  paradoks  budur ki, Azərbaycan Avropa İttifaqının üzvü deyil, bu kontekstdə  Azərbaycan üzrə müzakirə aparmaq  Avropa Parlamentinin səlahiyyətləri çərçivəsində deyil. Əgər Azərbaycan Aİ üzvü deyilsə, Avropa Parlamentinin deputatlarının  müstəqil bir ölkənin hakimiyyət orqanlarından kiminsə dərhal azadlığa buraxılmasını tələb etmək hüquqları  varmı? Görünən bu ki, Avropa Parlamentinin deputatları öz səlahiyyət  çərçivələrini aşırlar.

Diqqət çəkən digər bir məqam   Aİ ticarət üzrə komissarı Cecilia Malmströmun  müzakirələrdəki  çıxışıdır. O,  Aİ ölkələri səfirlərinin Mehman Hüseynovla görüşlərinə şərait yaradıldığını bildirib, real duruma aydınlıq gətirmək istəyib,  narahatlıqların dialoq yolu ilə aradan qaldırılacağına inandıqlarını da qeyd edib. Amma AP-nin “maxinator deputatları”  üçün bu, “yetərli olmayıb”.

Avropa parlamentinin marağı nədir?

Deputat Miguel Urban Crespo  “media azadlığı və insan hüquqlarının durumunu nəzərə alaraq” Aİ-nin  Azərbaycanla apardığı assosiasiya danışıqlarının  dayandırılmasını tələb edib. Bununla da işarə verib ki, Mehman Hüseynov da, media azadlığı da, insan hüquqları da yalnız bəhanədir. Məqsəd bu cür vasitələrdən istifadə edib Azərbaycana təzyiq göstərmək, assosiasiya danışıqları prosesində öz maraqlarının təmin edilməsinə nail olmaqdır. Bu, bir metoddur:  Azərbaycan planlaşdırdığı qlobal və regional layihələrin hər biri üzərində müzakirələr apararkən, bənzər proseslərlə üzləşib;  “küçədən bir it ölüsü tapılıb”, bu tapıntı  insan haqları kontekstində dəyərləndirilib, şişirdilib, qlobal aksiyaya çevrilib, nəticə etibarilə Azərbaycana qarşı təzyiq göstərilməsi,  hansısa layihədə aparıcı dövlətlərin maraqlarının təmin edilməsi üçün  vasitəyə  çevrilib.  Bu gün də  bənzər hadisə başverir. Sadəcə bəyanat vermək üçün quraşdırılan bəhanə “ölü it cəmdəyi” deyil, Mehman Hüseynov mövzusudur.

Müşfiq Ələsgərli